İnsan her daim unutma eğiliminde. Unutmak insanın en önemli savunma mekanizması. Sadece acıyı değil mutluluğu da unuturuz. Unutmazsak yaşama katlanmayız çünkü. Mutluluğun her anını hatırladığınızı düşünsenize…
Unutmamaya direnebiliriz. Ama sonunda yenileceğiz. Hatta yenilmeye başladık bile.
Ta ki hatırlayana dek. Ama unutturacaklar, tekrar ve tekrar. Çünkü “The struggle of man against power is the struggle of memory against forgetting” Sonra belleğimiz öyle bir bükülecek ki...Belki de böylesi daha evla diyeceğiz ve devam edeceğiz…
Milan Kundera’nın çok alıntılanan bir paragrafı var:
Derida da üzerine epey yazmıştır.
“The first step in liquidating a people is to erase its memory. Destroy its books, its culture, its history. Then have someone write new books, manufacture a new culture, invent a new history. Before long the nation will begin to forget what it is and what it was.”
The Book of Laughter and Forgetting Can yayınlarından Gülşün ve Unutuşun Kitabı olarak çevrilmiştir. Bu kitabın 6 Bölümü Melekler’de geçer bu paragraf, ama bu paragrafın öncesinde de müthiş bir anlatı vardır.
Ben buraya alıntılamak istiyorum. Bulusun.
“1948 şubatında, komünist parti yöneticisi Klement Gottwald, Prag'ın barok üsluplu bir sarayının balkonundan eski kentin büyük alanına toplanmış yüzbinlerce yurttaşına nutuk çekmeye başladı. Bu, Bohemya'nın tarihinde önemli bir dönüm noktası oluyordu. Kar yağıyordu, hava soğuktu ve Gottwald'in başı açıktı, Clementis, büyük bir ilgiyle, başındaki kürk şapkayı çıkarıp Gottwald’ın kafasına koydu.
Ne Gottwald, ne de Clementis, Franz Kafka'nın sekiz yıl boyunca, onların bu tarihi balkona çıkmak için kullandıkları merdivenlerden her gün inip çıktığını, bilmiyorlardı. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde, bu sarayda bir Alman lisesi bulunuyordu. Bu binanın giriş katında Franz'ın babası Hermann Kafka'nın bir dükkânı olduğunu ve levhasında adının yanında, Çekçede 'alakarga' anlamına gelen Kafka'yı simgeleyen bir resmin yer aldığını da bilmiyorlardı.
Gottwald, Clementis ve ötekiler, Kafka hakkında bir şey biliniyorlarsa bile, Kafka onların bilgisizliğini biliyordu. Romanında Prag, belleği olmayan bir kenttir. Bu kent, kendi adını bile unutmuştur. Orada kimse bir şey anımsamaz, hatta Joseph K. bile geçmiş yaşamı konusunda hiçbir şey bilmiyor sanılır. Orada hiçbir şarkı, bizi geçmişle bugünü birbirine bağlayacak doğum anını anımsatacak hiçbir şarkı işitilmez.
Kafka'nın romanının yaşandığı zaman, sürekliliğiyle bağını yitirmiş bir insanlığın dönemidir. Öyle bir insanlık ki, hiçbir şey bilmemekte,”
“hiçbir şey anımsamamakta, adları olmayan kentlerde oturmaktadır. O kentlerin sokaklarının adları yoktur, ya da bir gün öncekinden başka bir ad taşımaktadır, çünkü ad, geçmişin bir sürekliliğidir ve geçmişi olmayan insanlar da adsız insanlardır.
Prag, Max Brod'un dediği gibi, bir kötülük kentidir. Cizvitler, 1621'deki Çek reformunun yenilgisinden sonra halkı, gerçek katolik inancı yerleştirmek üzere yeniden eğitmeye kalktılar ve Prag'ı görkemli barok katedrallere boğdular. Binlerce taşlaşmış aziz, her yandan size bakar, sizi tehdit eder, gözetler ve büyüler; bu, halkın ruhundan inancını ve öz dilini koparıp almak için üç yüz elli yıl önce Bohemya'yı işgal etmiş olanların çılgın ordusudur.
Tamina'nın doğduğu sokağın adı Schwerinova idi. Almanların Prag'ı işgal altında tuttuktan savaş sırasındaydı bu. Oysa babası Tchernokosteleka 'Siyah Kilise' caddesinde doğmuştu. O zaman Avusturya-Macaristan İmparatorluğu egemendi kente. Annesi, babasının yanına, Mareşal-Foch caddesine gidip yerleşmişti. 1914-1918 savaşından sonra Tamina, çocukluğunu Stalin caddesinde geçirmişti ve kocası yeni yuvasına götürmek için Vinohrady caddesinde gelip bulmuştu onu. Oysa, bunların hepsi aynı sokaktı ama adı durmadan değişiyordu, aptallaştırmak için beynini yıkıyorlardı insanın.
Nasıl adlandırıldıklarını bilmeyen sokaklarda, devrilen anıtların hayaletleri dolaşıyordu. Çek reformuyla devrilen, Avusturyalıların karşı reformlarıyla devrilen, Çekoslovakya Cumhuriyeti tarafından devrilen, komünistler tarafından devrilen anıtlar. Hatta Stalin heykelleri bile devrilmişti. Bütün bu devrilen anıtların[…]”
“üstündeki çimenler, unu tuşun melankolik çiçekleri gibi büyüyor.
2.
Eğer Franz Kafka belleksiz bir dünyanın habercisiyse, Gustav Husak o dünyanın yaratıcısıdır. Kurtarıcı Başkan diye anılan T.G. Masaryk'ten sonra (bütün adına dikilen anıtlar, istisnasız yıkılmıştır), Benes, Gottwald, Zapotocky, Novotny ve Svoboda'dan sonra, Husak ülkemin yedinci başkanı'dır, yani unutuş'tur o.
Ruslar 1969'da onu iktidara getirdiler. 1921'den bu yana Çek halkının tarihi böylesine bir kültür ve düşünce kırımı görmedi.
Her yanda Husak’ın sadece siyasal rakiplerini ezdiği sanılır. Oysa, siyasal muhalefete karşı yapılan savaş, Ruslar için, uşakları aracılığıyla çok daha temelde bir şeyleri yok etmek üzere hayal bile etmedikleri bir fırsattan başka bir şey değildi.
Bu açıdan bakınca, Husak'ın üniversite ve bilim enstitülerinden yüz kırk beş Çek tarihçisini kovmuş olması bana çok anlamlı görünmektedir. (Her tarihçiye karşı, bir peri masalındaki gibi, Bohemya'nın bir yanında, esrarlı bir biçimde bir Lenin anıtının yükseldiği söylenir.) 1971'de bu tarihçilerden biri olan Milan Hübl, son derecede kalın camlı gözlükleriyle, Bartolomejska sokağındaki küçük dairemdeydi. Pencereden Hradchine kulelerine bakıyorduk ve üzgündük.
"Bir halkı ortadan kaldırmak için, belleğini yok etmekle işe başla”
“başlanır," diyordu Hübl. Kitaplarını, kültürlerini, tarihlerini yok ederler. Bir başkası onlara başka kitaplar yazar, bir başka kültür verir, bir başka, tarih uydurur. Ve böylece halk, yavaş yavaş ne olduğunu, daha önce ne olmuş olduğunu unutmaya başlar. Çevresindeki dünya da onu daha çabuk unutur."
"Ya dil?"
"Ne diye unuttursunlar onu? Nasıl olsa, er geç kendiliğinden ölecek bir folklordan başka şey olmayacaktır ki."
Acaba bu, çok büyük bir üzüntünün sonucu olan bir abartma mıdır?
Ya da, halkın bu düzenlenmiş unutma çölünü canlı olarak aşamayacağı doğru mudur?
İçimizden kimse nelerin olup biteceğini bilemez, ama bir şey kesin: İleriyi görme dakikaları içinde Çek halkı, hemen önündeki kendi ölümünün imgesini fark edebilir. Ne bir gerçek, ne de kaçınılmaz bir gelecek olarak, ama kesinkes somut bir olasılık olarak. Ölümü kendisiyle birliktedir.”
